Parkinson demansı, Parkinson hastalığı ile bağlantılı olarak ortaya çıkan demans semptomlarını ifade etmektedir. Bu; daha yavaş konuşma ve düşünme, azalan dikkat, kelime bulmada zorluk veya azalan hafızayı kapsayabilmektedir. Parkinson demansı, Parkinson hastalığı olan tüm kişilerin yaklaşık yüzde 30 ila 40'ında görülmektedir
Parkinson Hastalığının Özellikleri
Parkinson hastalığı ilerleyici, tedavisi olmayan bir sinir hastalığıdır ve Alzheimer hastalığından sonra en yaygın ikinci nörodejeneratif hastalıktır. Hastalığa yakalananlar çoğunlukla hareket kısıtlılığından muzdariptir. Halk arasında kullanılan titreme bozukluğu adı, hastalığın belirtileri hakkında fikir vermektedir. Hastalığın belirtilerinden biri, özellikle dinlenme sırasında gözle görülebilen ve kontrol edilemeyen titremedir.
Parkinson hastalığı beynin hareket ve motor becerilerini kontrol eden bölümlerini etkiler. Parkinson hastalığını karakterize eden dört belirtisi vardır.
Bunlar genellikle vücudun sadece bir tarafında görülür:
Hareket eksikliği (akinezi)
Kas sertliği (rigour)
İstirahat halinde titreme (istirahat tremoru)
Dengesiz duruş (postüral instabilite)
Buna ek olarak, koku alma veya uyku bozuklukları ve ter bezlerinin bozuklukları gibi motorik olmayan semptomlar da ortaya çıkar.
Parkinson Demansının İlerlemesi
Parkinson hastalığı olan birçok kişi, hastalık ilerledikçe bilişsel bozukluklar yaşamaktadır. Bunlar genellikle ilk başta fark edilmeden başlar ve etkilenen kişileri günlük aktivitelerinde kısıtlamaz; bu aşama "hafif bilişsel bozukluk" (MCI) olarak da adlandırılır.
Demans Genellikle İlerleyen Aşamalarda Teşhis Edilir
Parkinson demansı, bir Parkinson hastasının bağımsız yaşamını belirgin bir biçimde kısıtlayan en az iki bilişsel bozukluk semptomunu taşıması halinde gözlemlenebilir. Şiddet derecesi kişiden kişiye değişiklik gösterebilmektedir.
Demansın bu türüne sahip bireylerde, kişinin bilişsel becerilerinde en sık bozulmalar gözlemlenen alanlar içerisinde dikkat, problem çözme yeteneği, dil ve oryantasyon becerileri yer almaktadır. Parkinson demansı olan kişilerde hastalık sürecinde uzun ve kısa süreli hafızada da kayıplar gözlemlenebilir.
Hastalar artık bilgiyi hızlı bir şekilde işleyemez ve zaman içerisinde hastanın kişilik özelliklerinde de değişiklikler meydana gelebilir. Alzheimer hastalığı ile karşılaştırıldığında, Parkinson demansında öğrenme yeteneği daha uzun süre korunabilmektedir.
Giderek Daha Fazla Yardıma Bağımlı Hale Geliyor
Parkinson demansında bilişsel bozukluklara ek olarak, davranış ve kişilik bozuklukları da görülür. Etkilenen kişiler genellikle çevresindeki durumlara karşı duyarsız bir tutum sergiler ve spontanlığını ve motivasyonunu kaybeder.
Parkinson demansından mustarip hastalarda ruh hali değişimleri, anksiyete ve depresif belirtiler de ortaya çıkabilir. Bazılarında görsel halüsinasyonlar ve sanrılar görülebilir. Hastalık ilerledikçe, etkilenenler giderek daha fazla yardıma bağımlı hale gelmektedirler. İleri evrede, hastalar gece-gündüz bakıma ihtiyaç duyarlar.
Parkinson Demansı: Semptomlara Genel Bakış
Dikkat bozukluğu: Etkilenenler konsantre olmakta ve görevleri odaklanmış bir şekilde tamamlamakta zorluk çekerler.
Planlama ve problem çözme ile ilgili sorunlar: Etkilenenler, günlük görevlerini öngörülü bir şekilde planlamakta ve uygulamakta zorlanırlar. Birçok şey için eskisinden daha fazla zamana ihtiyaç duyarlar.
Oryantasyon sorunları: Mekânsal oryantasyon ve algılama bozuklukları.
Azalan hafıza: Etkilenenler kısa süreli hafızalarında yer alan anıları ve yeni öğrendikleri bilgileri hatırlamakta zorluk çekerler.
Dil sorunları: Etkilenenler doğru kelimeleri bulmakta veya daha karmaşık konuları ifade etmekte zorluk çekerler.
Davranış ve kişilik değişiklikleri: Kısmi ruh hali değişimleri, anksiyete, depresif semptomlar
Parkinson Demansının Nedenleri Nelerdir?
Parkinson hastalığı, orta beyinde siyah madde (substantia nigra) olarak adlandırılan bölgedeki sinir hücrelerinde bozulmalara yol açar. Burası dopamin üretiminden sorumlu sinir hücrelerinin bulunduğu yerdir.
Sinir Hücrelerinin Ölümüne Bağlı Bilişsel Bozukluk
Hastalık ilerledikçe asetilkolini düzenleyen sinir hücreleri de ölür. Bu da asetilkolin eksikliğine yol açarak, hastalık ilerledikçe diğer kayıpların yanı sıra beyinde bilişsel bozuklukları da beraberinde getirebilmektedir.
Bu nedenle Parkinson hastası birçok kişi bilişsel bozukluktan bir dereceye kadar etkilenmektedir. Stres, ilaç tedavisi veya depresyon da bu kayıpları destekleyebilmektedir.
Sinir hücrelerinin ölümünün kesin nedenleri ve aralarındaki bağlantılar henüz açıklığa kavuşturulmamıştır. Alfa-sinüklein adı verilen proteinler bu kayıpların seyrinde belirleyici bir rol oynuyor gibi görünmektedir. Bu proteinler sinir hücrelerinde bir araya gelerek küçük birikintiler oluşturmaktadır. Bu küçük kalıntılar Lewy cisimcikleri olarak da bilinmektedir.
Risk Faktörü Olarak Yaş
Parkinson demansında ilerleyen yaş önemli bir risk faktörüdür. Örneğin, 75 yaş üstü grupta, yaklaşık her iki Parkinson hastasından birinde demans da gelişmektedir.
GBA1 mutasyonu olarak adlandırılan ve hem Parkinson hastalığı riskini hem de Parkinson demans riskini artırdığı düşünülen genetik bir faktörün varlığı da bilinmektedir. Bununla birlikte, korelasyonlar henüz kesin olarak araştırılmamıştır.
Farklılıklar:
Parkinson Demansı Ve Lewy Cisimcikli Demans
Lewy cisimcikli demans bazı açılardan Parkinson demansına benzerlikler gösterir. Örneğin, her iki hastalıkta da bilişsel ve motor bozukluklar ortaya çıkar.
İki demans hastalığı temel olarak aşağıdaki iki noktada birbirinden ayrılmaktadır:
1. Parkinson demansında zararlı protein parçacıkları beyinde substantia nigrada birikirken, Lewy cisimcikli demansta ise esas olarak serebral kortekste birikir.
2. Lewy cisimcikli demansta, bilişsel bozukluklar motor bozukluklardan önce veya motor bozukluklarla aynı zamanda ortaya çıkar. Parkinson demansında ise daha sonra ortaya çıkar.
Parkinson Demansı Nasıl Teşhis Edilir?
Eğer kişide Parkinson hastalığı varsa, hastalığın seyri sırasında demans gelişebilir. Bu nedenle, hastalığa yakalanan kişinin ve yakınlarının zihinsel yeteneklerini göz önünde bulundurmaları önemlidir. Hastada zihinsel değişiklik belirtileri varsa, tedavinin mümkün olduğunca erken uyarlanabilmesi için bir doktora danışmak iyi sonuç verecektir.
İlk Anamnez
Uzman doktor öncelikle semptomları belirler ve tıbbi öyküyü oluşturur.
Bu bağlamda önemli sorular şunlardır:
Ne zamandan beri hangi bilişsel bozukluklar mevcut?
Parkinson hastalığı ne zaman teşhis edildi?
Hasta hangi (Parkinson) ilaçları kullanıyor?
Başka bir hastalığı var mı?
Doktorla yapılan konsültasyona ek olarak, fiziksel ve laboratuvar muayeneleri, nörolojik testler ve gerekirse görüntüleme prosedürleri uygulanmaktadır.
İleri Testlerle Demans Teşhisi
Doktor, bilişsel bozukluğun türü ve ciddiyeti hakkında bir fikir edinmek için Alzheimer hastalığın teşhisinde de uygulanan hafıza testlerini kullanır.
PANDA testi (Parkinson Nöropsikometrik Demans Değerlendirmesi) Parkinson demansının teşhisi için özel olarak geliştirilmiştir. Özellikle dikkat, çalışma belleği, sözel akıcılık, ruh hali, dürtü ve ilgiyi test eder. Bu bilişsel testlerin sonuçları, demansın mevcut olup olmadığına dair bir gösterge sağlamaktadır.
Demanstan şüphelenildiğinde genellikle bilgisayarlı tomografi (BT) veya manyetik rezonans görüntüleme (MRI) gibi görüntüleme yöntemleri kullanılır. Demans durumunda, sinir hücrelerinin kaybından kaynaklanan beyinde bir küçülme tespit edilebilir. Bu durum atrofi ile ifade edilmektedir.
Hangi Tedavi Seçenekleri Mevcuttur?
Parkinson demansı değil semptomları tedavi edilebilmektedir.
İlaç tedavisi:
Parkinson için ilaç tedavisi, beyindeki nörotransmitterleri yeniden dengelemeyi ve böylece motor eksiklikleri hafifletmeyi hedeflemektedir. Bu amaçla, dopamin eksikliğini telafi etmek için levodopa (bir dekarboksilaz inhibitörü ile birlikte) gibi ilaçlar kullanılır. Diğer ilaçlar eşlik eden diğer semptomları hafifletebilir.
Parkinson hastalığının yanı sıra demans da gelişirse, ilaç tedavisinin iyi koordine edilmesi önemlidir.
Parkinson Demansı İçin İlaç Tedavisi
İlaç tedavisinde amaç, önemli nörotransmitter asetilkolinin parçalanmasını yavaşlatmaktır.
Asetilkolinesteraz inhibitörleri olarak bilinen ve Alzheimer hastalığının tedavisinde de yer alan ilaçlar bu amaçla kullanılmaktadır.
Alzheimer ilacı “rivastigmin” Parkinson demansının tedavisi için de onaylanmıştır. Alzheimer hastalığından farklı olarak, bu ilaçlar Parkinson demansı için sadece kapsül olarak uygulanabilir, bant olarak uygulanamaz.
Demansla bağlantılı olarak hastada depresif ruh halleri ortaya çıkarsa, antidepresanlar da yardımcı olabilir.
Antipsikotikler olarak da bilinen bazı atipik nöroleptikler de halüsinasyonlar ve hastada gelişebilecek ajitasyon için verilebilir.
Diğer nöroleptikler hastanın hareket kabiliyetini bozabilir ve bu nedenle bunlardan kaçınılmalıdır.
İlaçsız Tedaviler
İlaç tedavisine ek olarak, ilaç dışı tedaviler de çok önemlidir. Amaçları, etkilenen kişilerin refahını ve yaşam kalitesini korumak ve aktif olmaya teşvik etmektir.
Hastalar, mevcut bilişsel yeteneklerini ve günlük becerilerini mümkün olduğunca uzun süre korumaları için desteklenmektedir.
Parkinson hastalığının motorsal semptomlarını hafifletmek için mümkün olduğunca fazla fiziksel aktivite önerilmektedir. Kişide demans da mevcutsa, hafıza eğitimi Parkinson demansının erken evrelerinde yardımcı olabilir. Hastanın bundan keyif alması ve kendini baskı altında hissetmemesi önemlidir.
Kısa & Öz
Parkinson hastalığı ilerleyici motor bozukluklara yol açar.
Parkinson hastalarında demans gelişme riski de artmaktadır.
Parkinson demansı dikkat bozuklukları, yavaş düşünme, uyaranların gecikmeli işlenmesi ve kişilik değişiklikleri ile karakterizedir.
Parkinson ve demans ilaçları tedavi sırasında dikkatli bir şekilde koordine edilmelidir.
Comments